|
's-Hertogenbosch
De Monumenten
’s-Hertogenbosch heeft een stadshart
daterend uit de middeleeuwen de oude gevels en prachtig
gerestaureerde monumenten sieren de stad de Moriaan en de Stadhuis
zijn hier een goed voorbeeld van. Maar 's-Hertogenbosch telt ook
zo'n tientallen kerken met zijn geschiedenissen en gebeurtenissen
van het verleden. Wie het huidige geestelijk klimaat van
's-Hertogenbosch beschouwt kan zich maar moeilijk een voorstelling
maken van de tijd dat de oude hertogstad door velen gekarakteriseerd
werd als 'Klein Rome'. Ondertussen telt de gemeente zo’n 550
rijksmonumenten en 220 gemeentelijke monumenten. We hebben het dan
over gebouwde monumenten daarnaast zijn er nog 20 locaties
aangewezen als archeologisch monument tevens zijn er enkele
beschermde stads- en dorpsgezichten. Hier zijn enkele monumenten van
de Stad:
De
Stadhuis
(Markt 1)
Bijna geheel in
representatief gebruik. Pand daterend uit het tweede deel der 14e eeuw.
Oorspronkelijk waren het drie panden, links (oost) de Gaffel en
|
 |
rechts (west)
Sinterklaas. 17e eeuwse
gevel, ontwerp architect
Pieter Minne, Hollands
Classicisme. Jaartal
boven de deur 1670. Het middendeel is al
vanaf 1372 raadhuis. "De Gaffel" werd in de 15e eeuw eigendom van de
Gemeente. "Sinterklaas",
het gildehuis van de
kramers, werd in 1599
aangekocht. Het heette
voor de aankoop eerst
"In den Aern" en dan "Het
Huys van Sint Claes" Exterieur gerestaureerd in 1986.
De Moriaan (Markt 79)
Wordt het oudste
bakstenen huis van
Nederland genoemd, in
ieder geval de eerste
stenen gevel van de
stad. Gotisch huis met
spitse ramen en een rond
torentje. Vermoedelijk
rond 1185 gebouwd.
Huidige vorm 13e eeuws.
Kelder en zijmuren uit
de 13e eeuw. Is half
boven en half onder de
grond gelegen. Deze is
een voorbeeld voor het
oudste keldertype in
onze stad. Vroeger was
dit begane grond, doch
is veroorzaakt door de
grondophogingen i.v.m.
de winterse
wateroverlast. Nu is er
een bar in gevestigd. De
rest is in gebruik van
de VVV Heeft ook
gediend als kerk,
theater, kazerne en
pakhuis. Restauratie
1961-1966. In 1350 is de
houten gevel door de fam.
De Roover vervangen door
een stenen gevel,
daarmee was het de
eerste stenen gevel.
Heette in 1580 "Het
Bisschopshuis". In de
zijgevel zit een
afgietsel
|
 |
van een
Romeins reliëf, genaamd "De Wijnschenker", dat een cadeau is ven de
stad Trier i.v.m. het 880-jarig bestaan der stad, evenals een
poortje anno 1685. Het bevond zich tot 1963 in het Hooghuis te
Hoeven.
|
Het Heilige Geefhuis (Hinthamerstraat 72)
Ook wel het Heilige Geesthuis. De volksnaam voor "De Tafel van de
Heilige Geest" was Geefhuis. Gesticht tussen 1274 en 1281. Was zetel
van de regenten ter ondersteuning van de armen in de stad. Heette
ook "Het Spint" en "De Spijne". De tegenwoordige classicistische
gevel dateert uit 1838. Nu is het de Openbare Bibliotheek en staat
op Hinthamerstraat 72. Voor 1500 was het Geefhuis gevestigd op de hoek
van de Clarastraat en de Choorstraat. Heeft later gefunctioneerd als
Oude Mannen- en Vrouwenhuis. Een Geefhuis was een particuliere
instelling onder toezicht van het stadsbestuur. In de Middeleeuwen
werden vanuit dit pand de armen van de stad bedeeld, middels
uitdelingen van brood en kleding. Het benodigde geld verkreeg men
via erfenissen, legaten en andere schenkingen en ook van het
stadsbestuur. Om voor een uitkering in aanmerking te komen moest men
geboren Bosschenaar zijn of tenminste 15 jaar in de stad wonen. In
1817 werd het met andere instellingen verenigd onder de naam
"Godshuizen den Algemene Armen" en in 1856 vond de
oprichting plaats van de Stichting ter verpleging van armlastige
jongens en oude mannen op initiatief van Mr. Napoleon Sassen.
kelders zijn nog deels aanwezig onder de oude vleugel In de
Sint-Jozefstraat. De herinneringssteen uit 1945 van het Dagblad De
Tijd opgericht in 1845. Deze zat |
 |
eerst in "De Drie
Roosen" Schapenmarkt 5. Is bij de verbouwing in 1971 verplaatst naar
de hal van dit gebouw. Het reliëf dat rond 1530 werd vervaardigd zat
oorspronkelijk in het fronton. Het stelt de bedeling voor met brood,
schoenen en stoffen. Het is nu, zwaar beschadigd, terug te zien in het Noord
Brabants Museum.
|
Gouvernementshuis
(Verwersstraat 41)
Nu Noord-Brabants Museum. Verwersstraat 41 1398 De bogarden vestigen zich op
deze plaats 1610 Jezuïetenklooster met college voor 800 studenten 1629
Gouvernementshuis (hoogste militaire commandant.) 1768 Verbouwd door Pieter
de Swart in Lodewijk XVIe stijl. 1770 Nieuwe
hardstenen gevel in
|
 |
dezelfde
stijl 1794 Napoleon, militair hospitaal. 1796 Zetel Gewestelijk Bestuur.
1814 Residentie van de gouverneur des Konings. 1848 Woning van de
Commissaris der Koningin. 1987 Noord Brabants Museum.
De Munt
(Postelstraat 42)
Functioneerde in de periode 1580-1626. (Volgens H.M. van 1614 tot
1624). Had deze naam vanaf 1614. In 1527 heette het "Huys (van de
Vrouwe) van Deventher" Op de binnenplaats bevindt zich een
zeskantige uitwendige traptoren met natuurstenen banden, waarin
korfboognissen met drie passen in hun boogveld van 1650. Eigenaar en
bewonervanaf
1651 de Raads-
|
Pensionaris Otto Copes, gehuwd
met Josina Schade van Westrum. Bovenste gedeelte van de traptoren is in
|
|
de 18e eeuw
afgebroken. Laat Gotische, geprofileerde natuurstenen, toegangspoort
met ezelsboogrug, waarop hogels en een kruisbloem. In de keuken en
het achterhuis zijn schouwen met natuurstenen wangen. De voorgevel
aan de straatzijde, naast de poort, is eenvoudig gepleisterd en
voorzien van schuiframen. Was ooit het woonadres van de Hertog van
Medina Coeli, de opvolger van Alva en later weer een adellijke
woning. Rond 1570 was de naam "Het Huis van Vrouwe van Deventher".
Vroeger werden waarschijnlijk twee panden samengevoegd.
|
Jeroen Boschhuis
(Hinthamerstraat 74)
18e eeuwse Franse lijstgevel in rococostijl is gemaakt door Jac. Evertse.
Het had deze naam pas vanaf 9 oktober 1965. Sedert 1986 heet ze "De
Muzerije".Voorheen vier panden waar onder Refugiéhuis van de Abdij van
Tongerlo, andere namen waren "Huis van Jacob Coolen" en "Huis van Doerne".
De vier panden werden in de tweede helft van de 16e eeuw samengevoegd
tot het bisschoppelijk Hof in opdracht van Bisschop Laurentius Metsius
die in 1570 de eerste Bisschop van
's-Hertogenbosch opvolgde.
Hij was ook Abt van Tongerloo.
In 1764 werden de vier
voorgevels één gevel. De bouwtekeningen bevinden zich nog in het
Stadsarchief. Het refugiéhuis
heette eerst "Huis van Cloetinge". Op de binnenplaats is een
wapen in natuursteen van Bisschop Zoesius ter herinnering aan het Bisschoppelijk
Paleis vanaf 1590 tot 1629. Na 1629 was het Militair Commanderend. In
1764 kreeg het een lijtgevel met geprofileerde kroonlijst. In 1794
maakten de Fransen er een kazerne van. In 1796 werd het de zetel van
het Hof van Justitie van Brabant. In 1802kreeg het de functie van de
"Departementale Rekenkamer van Brabant" en in 1814 weer
Bisschoppelijk Hof. In 1813 werd het weer militair commanderend tot 1828
toen het Paleis van Justitie voor het Hof van Assises werd. Omstreeks 1920
werd het door het Rijk verlaten. Daarna was het nog R.K. Lyceum. Nu "de
Muzerije" Stedelijke Muziekschool en theater/bioscoop. Sedert 1986 is de
exploitatie en het beheer in handen van "De Muzerije"
|
 |
|
 |
Kruithuis (Citadellaan 7)
Gebouwd in 1621 door medicusarchitect Jan van der Weeghen naar het
voorbeeld van een zelfde gebouw in Delft. Het enige nog bestaande
Kruithuis uit de tachtigjarige oorlog. Regelmatige zeshoek, waarvan
elke buitenzijde 20 meter lang is. De muren zijn een meter dik. De
deur is, i.v.m. ontploffingsgevaar, van de stad afgewend. Stenen
wenteltrappen. Natuurstenen pilasterpoort met fronten, wapen en slot
uit 1629. Op de brug naar de toegangspoort die het jaar 1618 aangaf:
(wapen) "Dor Mix Vt eXpergl sCarls" (Slaap om te ontwaken). De ramen
zijn pas later aangebracht. De gracht is in 1769 gedempt,het was
toen in gebruik arsenaal. De brug bij de poort is tijdens de
restauratie tussen 1973 en 1975 weer op de oude fundering terug
gezet. Na 1742 arsenaal, laboratorium, munitiefabriek, opnieuw wapenmagazijn.
Paleis van Justitie
(Spinhuiswal 2)
Was eerst de naam van het grote pand aan de Spinhuiswal 2. In 1912
vond de aanbesteding van de bouw plaats. Gebouwd in 1920. Deze gevel
kreeg de bijnaam van "Het Gele Gevaar". Een fractie van deze
gekleurde gevel is nog te zien in de Sint-Jorisstraat. Het gebouw
werd in 1940 gedeeltelijk gevorderd door de Duitse bezetter en in
1942 geheel. Het werd door brand verwoest in 1944. In 1950 werd het
herbouwd en uitgebreid met een verdieping, een nieuwe voorgevel en
een |
nieuwe kap. Architect Duthour Geerlings. Frontbreedte 111 meter,
hoogte van de gevel is 16,50 meter. De raamomlijsting is van Franse
kalksteen, de plinten van Zweeds
graniet. Het pand heeft 150 ramen en kozijnen van teakhout. Monumentale
zittingszalen. In het trappenhuis is een glas-in-lood
|
raam van
Marius de Leeuw,
voorstellende Waarheid, Gerechtigheid en
Barmhartigheid gemaakt in
1951. Het beeldhouwwerk in voorgevel is in 1949-1950 gemaakt door Niels
Steenbergen, de sculpturen symboliseren vier deugden van gerechtigheid:
onkreukbaarheid (westhoek), voorzichtigheid (west van
|
 |
voordeur), wijsheid (oost van
voordeur) en gestrengheid (oosthoek). Boven de ingang zitten de wapens van
Noord-Brabant (links) en Limburg (rechts). Zijgevel Sint Jorisstraat 27-31. In het midden zit Het Zwaard met de
weegschaal. Restant van het oorspronkelijke complex aan de Spinhuiswal. Hoge
verticale vensters, cordonbanden en gedecoreerde, terra cotta, kroonlijst.
De Dakkapellen in franse renaissancestijl.
Zwanenbroedershuis
(Hinthamerstraat
94)
Neogotisch pand. Zetel van het
|
Zwanenbroedersgilde. Gijsbertus v.d.
Poorten, overleden 29 juli 1484 liet de Broederschap het pand na, haar naam
was "De Pauw". Dat huis werd in 1535 -1538 vervangen door een nieuw gebouw
ontwerp Jan Darkennis, dat in 1846 eveneens werd vervangen nadat het was
ingestort, het werd plechtig
in gebruik genomen op 28 oktober 1847, de inrichting van de grote zaal kwam
pas kort voor 1870 tot
stand. |
|
Het huidige pand heeft als ontwerper J. Laffertee. De vier beelden
van Musselse kalksteen, gemaakt door Marius van Beek, zijn geplaatst
in 1962. Zij
|
 |
stellen voor van links naar
rechts: Willem van Oranje; Gerardus van Uden, oprichter van de Broederschap;
Gijsbert van Poorten, schenker van het eerste gebouw en Flores van Egmont, een
belangrijke schenker van zwanen. Op de timpaan "de lelie tussen de
doornen" en op de top de zwaan. Het pand is gerestaureerd in 1958 en
1997/1998, de officiële heropening was op 2 juni 1998.
Gasthuispoort (Gasthuisstraat)
17e eeuwse toegangspoort in de Gasthuisstraat (1660). Classisistische stijl
en in Arduiner Zandsteen. Voerde vroeger naar het Groot Ziekengasthuis. In
de lege nissen hebben beelden gestaan van Vincentius ? Paulo en Elisabeth
van Thuringen. Ze zijn spoorloos verdwenen sedert eind 1970. Dit geldt ook
voor een in hout uitgesneden, in slechte staat verkerend stadswapen dat zich
in de voorgevel bevond. Het was vermoedelijk oorspronkelijk gepolychromeerd.
Tijdens Open Monumentendag 1998 werd twee replica's van de beelden
teruggeplaatst nu gemaakt door Ton Grassers uit Gemert. Tevens werd nu een
stenen exemplaar van het stadswapen aangebracht. Zie ook de ingang van de
polikliniek Nieuwstraat 34.
Naast de poort is het
medicijnloket voor de armen. Hier was vroeger ook het Sint-Martensgasthuis. |
 |
|
